از هر دست بدی با همون دست می گیری
هر عمل از خیر و شر ، کز آدمی سرمی زند آن عمل مزدش به زودی، پشت در در می زند
فضیل عیاض که از عرفای معروف زمان خویش بود، حکایت می کند که روزی درویشی به حقیقت توانگر و به ظاهر تنگ دست، ریسمانی از کار عیال خویش برداشته آن را به یک درهم بفروخت و خواست که با آن خوراکی تهیه کند. ناگاه دو نفر را دید که با یکدیگر به سختی نزاع می کنند. سبب منازعه آنها را پرسید. گفتند به جهت یک درهم این شورش را بر پا کرده اند. با خود گفت که این یک درهم را به ایشان بدهم تا این شورش و دشمنی، برطرف گردد و همین کار را کرد. پس با دست تهی به خانه بازگشت و صورت حال را با همسرش در میان گذاشت. زنش نه تنها بر وی اعتراض نکرد بلکه، از اینکه به نزاع و جدالی پایان داده است شادمان شد. آنگاه زن برای یافتن چیزی به جست و جو پرداخت و پارچه مستعملی را پیدا کرد و آن را به شوهرش داد که بفروشد تا با آن برای رفع گرسنگی، خوراکی تهیه کند.
هر قدر در بازار به گردش پرداخت، خریداری را نیافت. سرانجام مردی را یافت که یک ماهی به دست گرفته، خریدار می جوید. به او گفت: متاع من و تو خریداری ندارد اگر موافقت کنی آن را مبادله کنیم. آن مرد راضی شد. پس او ماهی را به منزل آورد و به همسرش داد تا طبخ کند. زن چون شکم ماهی را شکافت، مروارید درشتی را در آن یافت. هر دو شادمان شدند. آن شخص مروارید را نزد یکی از دوستان گوهر فروش برد و آن را به قیمت گزافی فروخت و خدای تعالی در مقابل آن یک درهم که به خاطر او از دست داده بود، وی را ثروتمند و توانگر ساخت.
جواد و بخشنده کیست؟
احمد بن سلیمان گوید: مردى از موسى بن جعفر علیه السّلام که مشغول طواف بود پرسید که معناى جواد را براى من شرح دهید، حضرت او را فرمود: این سخن تو دو معنى دارد اگر معناى جود را نسبت به مخلوق مىپرسى هر کس آنچه را که خداوند بر او واجب فرموده پرداخت او را جواد گویند و اگر نپرداخت و بخل ورزید، بخیلش خوانند و اگر مقصودت معناى جواد نسبت به خالق است باید متوجه باشى که خداوند اگر چیزى به کسى عطا فرماید و اگر عطا نکند در هر دو صورت جواد است زیرا خداى تعالى که به بندهاى عطائى فرماید چیزى را که حق بنده نبوده عطا فرموده است و اگر چیزى از او دریغ بدارد چیزى را که حق بنده نبوده است دریغ فرموده است(و نسبت بخل به حضرتش نتوان داد).(الخصال/ ترجمه فهرى، ج1، 50) امام صادق علیه السّلام فرمود: مرد سخاوتمند و شریف کسى است که مال خودش را در راه حق انفاق کند. (ایمان و کفر، ترجمه الإیمان و الکفر بحارالأنوار، ج2، 271 ، 87) جود و سخاوت از اخلاق پیامبران مىباشد سخاوت از پایههاى دین بشمار مىرود و مؤمن سخى و بخشنده است، کسى به مقام جود مىرسد که داراى یقین و همتى عالى باشد، زیرا سخاوت در پرتو یقین حاصل مىگردد و هر کس مقصود را شناخت مال و ثروت در نظرش پست مىشود.(ایمان و کفر، ترجمه الإیمان و الکفر، بحارالأنوار، ج2، 272)
رسول اکرم صلى اللَّه علیه و آله فرمود: ولىّ خدا سرشتش به سخاوت آمیخته شده است سخاوت باید در باره دوستانى که دنیا آنها را ناتوان کرده است انجام گیرد، کسى که اهل جود و سخاوت مىباشد باید همه مردم را یکسان مشاهده کند، و مؤمن و کافر و مطیع و عاصى و بزرگ و کوچک در نظر او مساوى باشند. افراد نیازمند را طعام دهد و زندگى آنها را تامین کند، و به آنها لباس بپوشاند و به دیگران بخشش کند، ولى خودش هر طور مىخواهد زندگى کند، اگر او همه دنیا را در اختیار خود بگیرد باز خویشتن را بیگانه مشاهده مىکند، و اگر همه را در راه خداوند خرج کند هرگز ملول نمىگردد.
بخشندگان، بهترین ها هستند
جمیل بن دراج گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: بهترین شما بخشندگان شما هستند، و بدترین شما بخیلان مىباشند، از کارهاى نیک احسان به برادران و کوشش در بر آوردن خواستههاى آنان مىباشد، اگر این کارها را بکنید شیطان را از خود دور مىکنید و از دوزخ نجات مىیابید و وارد بهشت مىشوید.
اى جمیل این حدیث را به دوستان برگزیدهات برسان، جمیل گوید: عرض کردم قربانت کردم دوستان برگزیدهام کدام افراد مىباشند فرمود: آنها که به برادران خود نیکى مىکنند در سختىها و آسانیها از آنها دلجوئى مىنمایند.
بعد از آن فرمود: اى جمیل آنها که مال زیاد دارند براى آنها مشکلى نخواهد بود، ولى خداوند آنهائى را که مال اندک دارند و در عین حال انفاق مىکنند ستوده و گفته وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ 4- برید عجلى گوید: امام باقر علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام روایت مىکند که رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: خداوند متعال مىفرماید: کار نیک هدیهاى است از طرف من براى بندگان مؤمنم. اگر آنها را قبول کرد معلوم است که رحمت من شامل حال او مىباشد و اگر رد کرد معلوم مىشود گناهى مرتکب شده و از آن محروم شده است، و این از طرف او مىباشد نه از طرف من، هر بندهاى را که آفریدم، او را بطرف ایمان هدایت کردم و خلقش را نیکو گردانیدم و او را گرفتار بخل نکردم و همه نیکیها را به او دادهام.(ایمان و کفر، ترجمه الإیمان و الکفر بحارالأنوار، ج2، 268)
بالاترین مرتبه بخشش
بالاترین مراتب سخاوت، ایثار است، که عبارت است از بخشش و جود با وجود احتیاج و ضرورت خود. و حکایت ایثار حیدر کرّار در السنه و افواه مشهور، و در تواریخ و کتب مسطور است و ایثار ان بزرگ. ار به جایی رسید که در «لیلة المبیت» حیات پیغمبر را بر حیات خود اختیار کرد و در خوابگاه پیامبر خوابید. به این سبب خداوند عالم بر ملائکه مباهات نمود.
